 |
De geschiedenis van de Sipman/Baarda Zeegrundel |
|
| Laatst gewijzigd:
maart 2007 Aanwijzingen: |
|
Aanvullende informatie, opmerkingen, artikelen,
foto's, anekdotes en andere gegevens die betrekking
hebben op het ontwerp, de ontwikkeling en de bouw van de Baarda
grundel, graag emailen naar Ben Geutskens,
b.geutskens@hccnet.nl |
|
De geschiedenis van het ontwerp, de ontwikkeling en bouw van de Sipman/Baarda Zeegrundel. 1. Het ontwerp van de Baarda zeegrundel a. De kenmerken en eigenschappen i. Kenmerken en eigenschappen zoals door de Baarda werf geadverteerd ii. Kenmerken en eigenschappen door deskundigen gepubliceerd en gerapporteerd 3. Boeken b. Tekeningen c. De verschillende typen en maten i. De 6 meter ii. De 7 meter iii. De 7,50 meter iv. De 8,50 meter v. De 9 meter vi. De 10 meter vii. Andere typen 1. Tweemast met achterkajuit 2. De ontwerpers a. P.A. Sipman b. E.D. Baarda c. Derden i. Ingenieursbureau E.A. de Haas B.V. te Rotterdam 3. De bouw a. Werven. i. De Baarda werf in ‘s-Graveland iii. Eigen bouw 5. Overzicht aantal en type ontworpen en gebouwde schepen =======================================================================
1. Het ontwerp van de Baarda zeegrundel Een toevallige ontmoeting in 1960 in het "Wapen van Den Helder"(?) tussen de heer A.J. de Vries uit Kinderdijk en de heer P.A. Sipman uit Velsen-Driehuis bleek, achteraf bezien, aan de basis te staan van wat later de Zeegrundel zou worden. Beide heren, respectievelijk werkzaam bij Smit te Bolnes (dieselmotoren) en bij de
Scheepvaartinspectie, bleken tijdens hun onderlinge gesprek een
gemeenschappelijke belangstelling voor zeilboten te hebben. Ze
fantaseerden over een type zeilboot dat bruikbaar zou zijn in de
polders bij Kinderdijk. De heer Sipman begon al pratend enige
schetsjes te maken op een servet. Later heeft hij dit thuis
uitgewerkt. Het werd een Grundel van 7 meter lang met
geringe diepgang. Dit schip bezat al veel kenmerken van de
Zeegrundel zoals deze later bekend is geworden. Met name de
rompvorm werd nauwelijks meer gewijzigd. Aan dek zijn er wel de
nodige verschillen; bij deze "oergrundel" loopt de kajuit minder ver door naar
achteren ten gunste van de kuip. De kajuit heeft aan elke zijde
twee rechthoekige ramen met afgeronde bovenhoeken. De kuip loopt
door tot aan de boorden. Er is wel reeds een achterdekje. Andere
verschillen met de latere Zeegrundel zijn een houten voetlijst,
een sprenkel in plaats van bokkenpoten en een stalen pijp tussen
vlak en dek om de mast af te steunen. De
naam "Zeegrundel" lijkt tamelijk impulsief tot stand
gekomen. Het eerste deel "Zee" is een analogie van de "Zeeschouw". De naam
"Grundel" komt van de (zeer geringe) gelijkenis met het type boot dat reeds in
de 19e eeuw op de Haarlemmermeer zeilde. Terug nu naar het prototype, de "Oergrundel". Het schip, dat ontworpen is in 1962, is daadwerkelijk
in 1964 gebouwd bij de
Haasnood Scheepssmederij te Katwijk, een contact dat de heer Sipman beroepshalve had. Er werd een Coventry Victor motor
ingebouwd. Toen het schip verkoopbaar bleek te zijn heeft de
heer de Vries het schip inderdaad aangeschaft, al was hij wel
genoodzaakt om zijn auto in te ruilen. Een echte liefhebber dus!
Het schip kwam pas zes jaar na de bouw, in 1970 onder zeil. De heer de Vries is later naar Swalmen verhuisd. Het schip, de "Neeltje
Jacoba", is
naar zijn zoon in Harderwijk gegaan. In 2002 kwam het schip in
bezit van de heer Wim van der Vos uit Gorinchem, die het van de
zoon van de Vries heeft gekocht. Het scheepje, dat bij een
makelaar in Strand Horst lag, had wat achterstallig onderhoud,
maar verkeert nu weer in goede staat. Op wat kleine aanpassingen
na is het scheepje nog origineel. De briefwisselingen tussen de
Vries en Sipman zijn bewaard gebleven en zijn te vinden op
Oergrundel. Ook was er nog een complete set
tekeningen, alsmede de originele offertes en rekeningen aanwezig. Van al
deze documenten zijn digitale kopieën in ons archief aanwezig.
Met de eerste 8,5 m Zeegrundel heeft Baarda een hoop publiciteit gezocht. Een uitvoerig verslag van dit schip is te vinden in het artikel in de Waterkampioen van 24 april 1968.
In de loop van de jaren nam Baarda de verdere ontwikkeling van de Zeegrundel zelf ter hand. Ook werden tekeningen aan anderen verstrekt, waaronder Gruis te Steendam (Groningen), maar ook zelfbouwers konden tekeningen van Sipman kopen. Slechts de oorspronkelijke ontwerpen van de Zeegrundel van 6, 7 en 8,5 m lengte zijn ontsproten aan het brein van de heer Sipman. Alle andere gewijzigde uitvoeringen zoals 7,5 m Zeegrundel, motorgrundels, typen met verlengde kajuiten en met verhoogde kajuiten zijn geesteskinderen van Baarda. Baarda heeft, zoals gezegd, de door Sipman
ontworpen Zeegrundel doorontwikkeld.
Dat de zeegrundel zo'n succes is geweest,
is met name te danken aan de complementaire karakters van Sipman
en Baarda; Sipman was een kundig en gedreven ontwerper met
wellicht wat minder gevoel voor decorum, getuige het feit dat
hij zijn meest succesvolle schip "platbodemjachtje" noemde.
Baarda wist op knappe wijze een sfeer rond deze boot te creëren,
die hij in zijn fraai ontworpen folders de stoere naam "Zeegrundel"
gaf. Het is de combinatie van Sipman's perfectie en Baarda's
overweldigende public relations die samen met een gunstige
prijs/prestatieverhouding het succes van de Zeegrundel hebben
bewerkstelligd. a. De kenmerken en eigenschappen i. Kenmerken en eigenschappen zoals door de Baarda werf geadverteerd. Baarda Jachtbouw in ’s-Graveland heeft in de periode dat de Zeegrundel werd gebouwd, een breed scala aan folders en advertenties het licht doen zien. Door middel van dit promotiemateriaal werd de potentiële koper gewezen op de diverse afmetingen waarin de Zeegrundel kon worden geleverd alsmede de opties van enerzijds een geheel vaarklaar schip en anderzijds de mogelijkheid het casco zelf in te timmeren. Ook kon een luxe uitvoering worden geleverd in blank mahonie en met roestvrij stalen verstaging. Het oorspronkelijke ontwerp was, zoals hierboven vermeld, van de bekende scheepsontwerper P.A. Sipman en in de jaren ’60 van de vorige eeuw werden de Zeegrundels door Baarda naar dit ontwerp gebouwd. Later heeft Baarda Jachtbouw, zoals eerder beschreven, zelf diverse wijzigingen in de maatvoering en de constructie aangebracht. De Baarda zeegrundel werd aangeprezen als
een goede zeiler en een aantrekkelijke familieboot, mede door de
ruime kajuit en de forse kuip i.i. Kenmerken en eigenschappen door deskundigen gepubliceerd en gerapporteerd Het Expertisebureau G.L.Berk uit Nederhorst den Berg heeft het ontwerp en de bouw van de Baarda zeegrundel beoordeeld (datum onbekend). Als punten van verbetering wordt gerapporteerd dat er licht in de slaaphut zou moeten komen en dat het vlak zou kunnen worden benut om levensmiddelen op natuurlijke wijze te koelen. De zitbanken vindt men te laag, waardoor niet goed naar buiten gekeken kan worden. Verhoogde zitbanken zouden ook meer bergruimte in de kisten onder de banken geven. Berk vindt dat het schip op warme dagen onvoldoende “door tocht” en adviseert meer openslaande ramen. Men vindt dat het stokanker bij zwaar weer niet goed voldoet en adviseert een zwaarder anker te plaatsen. Wel kan men met het stokanker “krabbend” varen, zowel voor- als achteruit. Men adviseert de vlaggenstokhouder op het roer te monteren en niet op het helmhout. Wat de zwaarden betreft, men vindt deze onvoldoende “zinks” en adviseert deze van een zwaarder beslag te voorzien, zodat ze minder de neiging tot drijven vertonen. De uitvoering van de kooien zou wat gewijzigd moeten worden en het helmhout zou wat minder strak om het roer moeten klemmen. Het gebruik van vloeibaar hout om (schroef)gaten af te stoppen wordt om esthetische redenen afgeraden. Berk vindt de hiervoor genoemde punten eigenlijk maar details en brengt als echt bezwaar naar voren dat het schip te bol in de taille is waardoor de zwaarden te ver uitsteken en gemakkelijk kunnen beschadigen. Berk vindt echter beslist dat het schip aan alle gestelde eisen voldoet en dat de verwachtingen, die door de bouwer zijn gewekt, waargemaakt worden. De Koninklijke Nederlands Toeristenbond ANWB heeft in november 1973 op verzoek van Baarda Jachtbouw een rapport van expertise en taxatie opgesteld van het “stalen platbodem kajuitzeiljacht Pastorale” van 9,00 m bij 3,30 m. Men vindt het jacht goed van model en verwacht goede vaareigenschappen; het schip wordt geschikt bevonden voor het varen op ruim water als IJsselmeer, Zeeuwse Stromen en Waddenzee. In de dooskiel wordt veel water aangetroffen; omdat men denkt dat dit langs de zwaardklampen naar binnen is gelekt, wordt geadviseerd de zwaardklampen af te kitten tegen de scheepshuid. Zowel de constructie als de toegepaste materialen en de staat waarin de “Pastorale” verkeert, worden uitgebreid beschreven en als bruikbaar omschreven. Artikelen over de Baarda Zeegrundel zijn, voor zover wij hebben kunnen nagaan, verschenen in de Gooi-en Eemlander, Het Vrije Volk, Panorama, Water Sport, Vaart, de Waterkampioen, Spiegel der zeilvaart, De Nieuwe Ster, Het Spuigat van WSV De Watervogels en de Vaarkrant van de Telegraaf. Alle schrijvers zijn het er over eens dat de Baarda Zeegrundel een geslaagd ontwerp is; het is een prachtig en prettig varend schip, met veel leefcomfort, prachtig gelijnd en oer Hollands. Het schip is van een zeldzaam goede kwaliteit, heeft voldoende stabiliteit en wordt geschikt geacht voor groot water. Het is een comfortabele familieboot, niet luxe, maar zeker wel stoer, met een ruime kuip. De prijs van 36.500 gulden wordt voor een jacht van 5,5 ton niet te hoog gevonden.
Wel zijn de critici het er over eens dat het ontwerp van deze Zeegrundel niet alle karaktertrekken van de traditionele grundel heeft, zoals dat wel het geval is bij een Kooijman & de Vries grundel. Vooral de dinette vindt men wat uit de toon vallen. Het meest bijzondere commentaar kwam van G.L. Berk: “de Zeegrundel “ is een droom van een boot voor liefhebbers van een langzaam zeilend schip” . 3. Boeken
De bespreking van de Zeegrundel in de
boeken komt in grote lijnen overeen met die in de
tijdschriftartikelen: het schip wordt beschreven als een goed te
zeilen aantrekkelijk familiejacht, met goede aan-de-windse
zeileigenschappen dat aan z’n doel zal beantwoorden. Ook de
schrijvers van de genoemde boeken vinden het geen traditionele
grundel en beschouwen het schip meer als een “sharpie” of een
motor-zeiljacht. De tekeningen zoals zeilplannen, uitslagen doorsneden, enz.
zijn als fysieke kopie aanwezig bij de archiefbeheerder. Kopieën
(meestal op A0 formaat) kunnen tegen kostprijs plus
verzendkosten bij de archiefbeheerder besteld worden (b.geutskens@hccnet.nl).
We kennen de volgende maten Zeegrundel; voor beschikbare tekeningen zie hier boven.
Opmerking: De 8,5 meter werd en wordt om verkooptechnische redenen wel "9 meter" genoemd; zonder roer is dit model echter 8,515 meter lang.
Van jongs af aan was Pieter Arie Sipman geïnteresseerd in schepen. Hij bouwde zijn eerste schip, een kano, als zeventienjarige HBS-er in de achterkamer van zijn ouderlijk huis. Zijn eigen huis was later doortrokken van nautische sferen. Overal stonden prachtige houten scheepsmodellen, door Sipman zelf vervaardigd. Soms zocht hij geschikte stukken hout in het naburige landgoed. Pas na lang drogen, een jaar was hierbij geen uitzondering, werd dit hout goed genoeg bevonden om te dienen als scheepsbouwmateriaal. De indruk bestond dat alles wat gepubliceerd is op gebied van zeilschepen binnen zijn belangstellingsgebied door hem gelezen is. Sipman werkte bij de Scheepvaartinspectie. Als ambtenaar was het verboden om nevenbanen te hebben. Het ontwerpen van schepen is derhalve in principe altijd een liefhebberij gebleven. Het ontwerpen van schepen was bij Sipman nooit te doen om geld. Het was een hartstocht, “a way of life”. Illustratief is dat hij aan mensen met een smalle beurs een geringere onkostenvergoeding vroeg dan reëel was en later nog vaak nog service verleende en adviezen gaf. Hieruit bleek zijn liefhebberij want deze inspanningen kunnen nooit als gecompenseerd worden beschouwd door het schamele bedrag voor de tekeningen. Vaak werden de adviezen per brief gegeven en werden ondertekend met “met hartelijke groeten van huis tot huis, uw P.A. Sipman”. Sipman verliet met 60 jaar de dienst. Hij heeft toen nog gedurende anderhalf jaar de bouw begeleid van de opleidingsschepen voor de binnenvaart, de diverse "prinsessen". Als ontwerper heeft hij ook gewerkt met Cor Vader,de eigenaar van de werf Victoria in Alkmaar, met name in de beginperiode. Het derde schip van deze werf is een Sipman- Vader co-productie geweest. Er was niet alleen sprake van een zakelijke, maar ook een vriendschappelijke band. Later is Koopmans de huisontwerper van de Victoria werf geworden. Van een bepaald type Sipman bijbootje van ca. 3 m lang zijn er honderden door Vader geproduceerd. Uiteraard was Sipman goed op de hoogte van de verrichtingen van collega' s als Gipon en de ontwerpers van de Scheldeschouw en de Tholense schouw. Bewondering heeft Sipman voor Ir. Gunning, de ontwerper van de Alcyone en de Cormorant. Gunning werkte op de tekenkamer bij het Ministerie van Defensie. Sipman prees Gunning om zijn vindingrijkheid en de originaliteit van zijn ontwerpen. Andere ontwerpen van Sipman zijn het schip ‘d Eendracht, ( een 'one off' ) en het midzwaard sharpiekruisertje "Zwaantje". In totaal heeft Sipman ongeveer 120 verschillende typen schepen ontworpen. De heer Sipman is in 2001 overleden.
Eduard Dirk Baarda werd geboren op 4
februari 1927. Baarda is zijn maritieme loopbaan begonnen in 1961 in een garage aan de J.P.Coenstraat in Hilversum, en wel als kanobouwer.
Hij heeft zich later toegelegd op de bouw van de (zeilende) grundel, de z.g. “Zeegrundel” en de motor-uitvoering daarvan, de z.g. Comforta. Baarda was eigenaar van Baarda Jachtbouw en de (pro)motor achter de Baarda Zeegrundel. Naast het bouwen van kwalitatief goede schepen besteedde hij veel zorg aan het ontwerp en de verspreiding van wervende folders, brochures en prijslijsten, met pakkende teksten als “Uw droom tot werkelijkheid” en “Stoer, sterk stabiel is de Comforta”. Op de Hiswa was hij veelvuldig en sterk vertegenwoordigd. Zie hiervoor het hoofdstuk Commerciële activiteiten. Baarda noemde zijn eigen schepen altijd naar de symfonieën van Beethoven. Zo was er de Symfonie, de Pastorale, de Eroica, de Traviata en de Fidelio De heer en mevrouw Baarda kregen drie dochters en een zoon; de heer Baarda overleed op 4 maart 2005. Ingenieursbureau E.A. de Haas B.V. te Rotterdam Zoals eerder vermeld, zijn niet alle ontwerpen en aanpassingen van de hand van Sipman of Baarda. Zo heeft Ingenieursbureau E.A. de Haas B.V. te Rotterdam een tweemastgrundel met achterkajuit getekend. Deze boot is ook daadwerkelijk gebouwd en vaart nog steeds. Archiefverwijzing:
i. De Baarda werf in ‘s-Graveland
Zoal eerder vermeld is Baarda zijn maritieme loopbaan begonnen in 1961 in een garage aan de J.P.Coenstraat in Hilversum, en wel als kano- en Spankerbouwer. Later heeft hij zich toegelegd op de bouw van de (zeilende) grundel, de z.g. “Zeegrundel” en de motor-uitvoering daarvan, de z.g. Comforta. De eerst gebouwde grundel was de “Bimini”, een schip van 6 m. lengte zonder stahoogte. Vervolgens werden er grundels met een lengte van 7,50 meter gebouwd, waarop de 9 m met verlengde kajuit in productie werd genomen. Er is één 10 m grundel gebouwd. Er was ook een motoruitvoering van de Zeegrundel, de Comforta, die eenzelfde onderwaterschip had. Er waren twee uitvoeringen, de 7,5 meter zonder achterkajuit en de 9 meter met achterkajuit en een gesloten stuurhuis en een zelflozende kuip. De werf, waar deze schepen gebouwd werden, was indertijd gevestigd op het adres Zuidereinde 326, ’s- Graveland. Het huidige adres van het pand, waar nu geen werf meer is gevestigd, is door huisnummerwijziging Zuidereinde 10. In tijden van grote bedrijfsactiviteit, n.l. in 1973 en 1974 werd ook Zuidereinde 426 gebruikt. De kano’s en de eerste Zeegrundels werden geheel op de Baarda werf gebouwd. In deze zeventiger jaren bereikte de Baarda werf het hoogtepunt. Hij verkocht veel schepen, stond in totaal dertien keer met een stand op de Hiswa en heeft wegens onstuimige groei in 1974 naast de bestaande bedrijfspanden een pand in Nederhorst den Berg (Horstermeer) in gebruik genomen. Zie Baarda jachtbouw en prijslijsten. Een paar jaar na de opstart van de werf werd de cascobouw in ’s-Graveland gestaakt en werden de casco’s gebouwd door Jachtbouw Loose, Stationsstraat 50, 4920 AB, te Made Drimmelen. De casco’s werden gestraald door “Solide” staalstraal- en schilderbedrijf b.v., postbus 11, Blockmekerstraat 53, Made. Het schilderen en de aftimmering vond plaats op de werf van Baarda. Reden was dat in de hinderwetvergunning van Baarda het bouwen in staal niet was toegestaan.
De Baarda werf ontwikkelde zich sterk. Op een gegeven moment werkten er ca. 30 mensen. Er zijn in totaal ongeveer 400 Zeegrundels gebouwd, waarvan ongeveer 10% motorgrundels. Omdat er veel handwerk aan bet bouwen van de boot te pas kwam, werden er in de loop der jaren veel veranderingen doorgevoerd en konden er per schip aanpassingen worden gemaakt. Zo is er een schip gebouwd dat geheel aangepast is aan een rolstoelgebruiker. In juli 1975 heeft Baarda de laatste Zeegrundel afgebouwd en in december 1978 viel het doek definitief. Als oorzaken geeft de heer Baarda de oliecrisis en de opkomst van polyester schepen aan. Toen Baarda in 1975 failliet ging, heeft Loose nog tot in de jaren tachtig casco’s gebouwd en geleverd, met name voor zelf-afbouw. Deze schepen werden voorzien van een bijzonder fraai metalen reliëf-plaatje met een Zeegrundeltje en de tekst "Loose jachtbouw Made-Drimmelen Holland". In de jaren tachtig kwam ook aan deze wijze van bouw en verkoop een einde. Een casco met motor kostte toen ca Fl. 40.000, terwijl je tweedehands een compleet schip kon kopen voor ca Fl. 42.000. De hoofdoorzaak van het stoppen van de Zeegrundel cascobouw werd dus met name veroorzaakt door het grote aanbod van gebruikte schepen op de markt, tegen een gunstige prijs.
De bedrijfsleider/timmerman van de werf, Richard Koster, is 10 jaar werkzaam geweest op de werf en heeft na het stoppen door Baarda nog diverse schepen afgetimmerd. Hij is zelf in het bezit van een 7,50 m. grundel, de "Santa Maria", een huwelijksboot in de meest letterlijke zin van het woord, want hij heeft de boot afgetimmerd juist voor zijn trouwdag en als decor voor de fotoreportage van zijn trouwdag laten gebruiken.
Richard Koster is nog in het bezit van een houten kist met handkompas, die Baarda bij het 12 1/2 jarig bestaan van de werf van het personeel heeft gekregen. Het bedrijf Gruis bestaat al lang niet meer. Voor zover na te gaan is, zijn de activiteiten omstreeks 1973 beëindigd. Vrij kort daarop heeft Gruis voor zich zelf een kottertje op stapel gezet maar niet afgebouwd. Hij is ziek geworden en overleden. Voor zover bekend is, heeft Gruis rond de 15 grundels gebouwd. Bij elk schip werd een door Sipman gedateerde en getekende set tekeningen bijgeleverd. Hiervoor diende een (kleine) vergoeding te worden betaald. Gruis was een ouderwetse jachtbouwer, zeer eigenzinnig en niet erg maatvast, maar wel degelijk. Stond er bij voorbeeld 5 mm spantdikte op de tekening en was die maat niet op voorraad, dan werd gewoon een slag zwaarder uit het rek getrokken. Het is bekend dat op deze wijze het gewicht van een van de grundels 4,8 ton werd in plaats van de berekende 3,5 ton. Personeel heeft hij eigenlijk nooit gehad. Af en toe had hij een hulpje voor korte tijd. De omgang met zowel zijn personeel als zijn opdrachtgevers liep op z’n zachts gezegd wat stroef. De afmetingen van de diverse schepen verschilden soms zo'n 30 cm in lengte. Werd een schip in de winter afgeschreven dan kreeg je een lang schip en 's zomers een korter exemplaar. Hij mat namelijk de plaatlengte met zijn klompen en in de winter trok hij 2 maten grotere klompen aan en stopte de extra ruimte op met stro tegen koude voeten. iii Eigen bouw Sipman verkocht ook tekeningen aan particulieren, die zelf hun boot wilden gaan bouwen. Hij ging bereidwillig in op alle eisen en voorstellen tot wijzigingen, die hij uitgebreid per brief met bijgaande schetsen behandelde. Zoals eerder vermeld was Baarda eigenaar van Baarda Jachtbouw en de (pro)motor achter de Baarda Zeegrundel. Naast het bouwen van kwalitatief goede schepen besteedde hij veel zorg aan het ontwerp en de verspreiding van wervende folders, brochures en prijslijsten, met pakkende teksten als “Uw droom tot werkelijkheid” en “Stoer, sterk stabiel is de Comforta”. Ook waren de namen “zeegrundel” en “Baarda grundel” aan zijn brein ontsproten.
Op de Hiswa was hij sterk vertegenwoordigd; hij heeft er dertien keer gestaan.
Zie Hiswa, Folders
, Advertenties en
Prijslijsten
Tot nu toe hebben we geen duidelijk beeld kunnen krijgen van het aantal gebouwde Zeegrundels per lengtemaat. Een groot deel van de informatie in deze beschrijving en de foto's en scans is verkregen uit gesprekken met familieleden van de heren Sipman en Baarda, van oud-werknemers van de Baarda werf, van toeleveringsbedrijven en van andere materiedeskundigen, met name Henk Barneveld die mij zijn zeegrundelarchief ter inzage gaf. Van de meeste interviews met deze mensen zijn (door hen goedgekeurde) verslagen gemaakt. Geïnteresseerden kunnen op verzoek een digitale kopie van deze verslagen krijgen. De hieronder weergegeven verslagen zijn aanwezig:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
